Í aðsendri grein í Fréttablaðinu í dag ræðir Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir, formaður Viðreisnar, um stöðu Íslands í alþjóðasamfélaginu. Tilefni skrifanna eru þau að ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur tekur á móti Angelu Merkel kanslara Þýskalands í þessari viku, auk þess sem hún tekur á móti Mike Pence varaforseta Bandaríkjanna í byrjun september. „Þetta eru merkilegir og mikilvægir viðburðir. Pólitísk þýðing þeirra er rík,“ segir Þorgerður.
Hún bendir á að innan vébanda Evrópusambandsins eigi Íslendingar sameiginlegan heimamarkað með Þýskalandi og öðrum ríkjum þess. „Koma Merkel er staðfesting á því hvernig við höfum í vaxandi mæli bundist Evrópu í menningarlegum-, félagslegum-, efnahagslegum- og viðskiptalegum efnum. Í þeim djúpu tengslum liggur sterkasta pólitíska skjól Íslands í nýjum heimi.“
„Koma Pence sýnir á hinn bóginn merki um endurvakinn áhuga Bandaríkjanna á hernaðarlegu mikilvægi Íslands vegna breyttrar stöðu Norðurslóða. Það er fagnaðarefni því að varnarsamstarfið við Bandaríkin er Íslandi áfram mikilvægt. Og við viljum líka efla viðskipti við ríki Norður Ameríku,“ segir Þorgerður.
Hún segir tímana þó breytta og að lögmál kalda stríðsins gildi ekki lengur. „Vestrænar þjóðir stóðu áður sameinaðar undir forystu Bandaríkjanna um markmið og leiðir í fjölþjóðasamvinnu. Nú eru þær klofnar.“
„Annars vegar er stefna áframhaldandi fjölþjóðasamvinnu undir forystu Evrópusambandsins en hins vegar er stefna tvíhliða viðskiptasamninga undir forystu Bandaríkjanna og Bretlands,“ bætir Þorgerður við.
Hún segir Bandaríkin enn vera öflugustu þjóðina í hinum vestræna heimi og í því samhengi öðrum þjóðum jafn mikilvæg og áður. „En þau eru ekki lengur forystuþjóð um þau gildi sem sameinað hafa vestrænar þjóðir frá lokum seinni heimstyrjaldar. Þau standa til að mynda ekki lengur í stafni í sókn og vörn fyrir frjálsa fjölmiðlun, sjálfstæða dómstóla eða rétt minnihluta hópa. Það er af sem áður var.“
„Tilgangur Bandaríkjanna nú er að veikja fjölþjóðasamvinnu Evrópuríkja og styrkja eigin stöðu í tvíhliða samskiptum. Þetta er ósköp einfalt og blasir við. Þannig styðja Bandaríkin af kappi Brexit sem veldur Íslendingum verulegu efnahagslegu tjóni,“ segir Þorgerður og telur þessar grundvallarbreytingar hafa áhrif.
Brýnt að senda skýr og ótvíræð skilaboð
Þorgerður segir að það sé mikilvægt fyrir forsætisráðherra að gera leiðtogum mikilvægustu samstarfsþjóða okkar skýra grein fyrir því hvernig Ísland nálgast alþjóðasamfélagið í ljósi þessara nýju og breyttu aðstæðna.
Hún segir það því mikilvægt að ríkisstjórnin komi eftirfarandi skilaboðum á framfæri:
„1. Hún þarf að gefa skýrar yfirlýsingar um að fjölþjóðasamstarf á innri markaði eða heimamarkaði Evrópusambandsins verði áfram þungamiðjan í utanríkisstefnu Íslands. Langvarandi vandræðagangur innan Sjálfstæðisflokksins í orkupakkamálinu kallar á ótvíræð skilaboð í þessu efni bæði til leiðtoga Evrópu og Bandaríkjanna. Hitt ræðum við svo innbyrðis hvort við viljum ganga skrefinu lengra á þeirri braut.
2. Ríkisstjórnin þarf að vera fús til að ræða aukið varnarsamstarf við Bandaríkin og uppbyggingu hér í því sambandi, hvort sem forsætisráðherra líkar betur eða verr. En um leið verður að árétta að þar sé fyrst og fremst um að ræða varnir Íslands. Aðstaða vegna aukinna varnarumsvifa á Norðurslóðum sé opið umræðuefni sem Ísland þurfi að meta sjálfstætt og í samráði við aðrar grannþjóðir okkar, sérstaklega Norðurlöndin.
3. Ríkisstjórnin þarf að fara fram á að samhliða viðræðum um varnarviðbúnað á Íslandi þurfi að gera viðbótarsamning um varnarmálin í samræmi við þjóðaröryggisstefnuna frá 2016, sem tekur nú meðal annars til netöryggis, hryðjuverka og loftslagsmála. Afneitun forseta Bandaríkjanna í loftslagsmálum getur ekki og má ekki ráða för. Hér má ekki tipla á tánum. Loftslagsmálin eru stærsta framtíðarmálið og varða öryggishagsmuni þjóðarinnar. Í takti við þjóðaröryggisstefnuna þarf því að segja umbúðalaust að aðgerðir í loftslagsmálum verði ekki undanskildar í þessum efnum. Forsætisráðherra og formaður þjóðaröryggisráðs ætlar hins vegar ekki að vera til staðar til að koma þessum mikilvægu áherslum Íslands á framfæri við varaforseta Bandaríkjanna. Það er kúnstug forgangsröðun.
4. Ríkisstjórnin þarf að segja afdráttarlaust að Ísland muni á síðara stigi eftir samráð, umræður og ákvarðanir á Alþingi setja sér ákveðin markmið með efnahags- og viðskiptasamráði við Bandaríkin. Það verður að vera ótvírætt að samtöl um efnahags- og viðskiptamál annars vegar og umræður um varnir Íslands og Norðurslóða hinsvegar eru tvö algjörlega aðskilin viðfangsefni sem ekki verði blandað saman.“
Þorgerður ítrekar að í breyttum heimi, við þýðingarmiklar heimsóknir leiðtoga samstarfsþjóða okkar, sé brýnt fyrir Ísland að senda skýr og ótvíræð skilaboð. „Óeining innan ríkisstjórnarflokkanna má ekki gera utanríkisstefnu þjóðarinnar torræða. Við verðum sem vestræn þjóð í Evrópu að tala tæpitungulaust í þágu öryggis, mannréttinda og loftslagsmála. Og nýta til þess hvert tækifæri. Nú sem aldrei fyrr.“
