Þá og nú: starfsemi auðhringanna

Enda þótt athygli manna á auðhringunum og hinni geysimiklu og afdrifaríku þýðingu þeirra fyrir hag- og stj órnmálaþróun tuttugustu aldarinnar hafi verið vakin fyrir löngu, hefur þó furðu lítið áreiðanlegt verið um þá og starfsemi þeirra vitað. Þeir hafa verið eins og voldugar skuggaverur, sem grillt hefur í, og hafa með ótal lítt sýnilegum þráðum ráðið kjörum og lífi miljóna manna, skipað örlögum heilla þjóða. Einstaka sinnum hefur tekizt að draga starfsemi sumra þeirra fram í dagsbirtuna, sýna fram á féflettingu þeirra á almenningi, völd þeirra á stjórnmálasviðinu.

Ytarlegustu og víðtækustu rannsóknir á starfsemi hringanna, sem fram hafa farið til þessa, voru framkvæmdar í Bandaríkjunum á stríðsárunum. Ástæðurnar fyrir því, að þessar rannsóknir voru gerðar, voru framar öllu þær, að þegar Bandaríkin voru komin í stríðið, og þurftu á skömmum tíma að auka framleiðslu sína gífurlega, kom það í ljós, að í mörgum greinum varð mikil og lítt skiljanleg tregða á framleiðslunni. Sérstakar nefndir undir forustu þingmanna úr öldungadeildinni voru settar til að rannsaka þetta og yfirleitt alla framkvæmd framleiðsluáætlana ríkisstjórnarinnar. í fyrsta sinni í sögu Bandaríkjanna var öll helzta framleiðsla landsins rekin undir náinni stjórn og eftirliti hins opinbera, og gerði það ríkisvaldinu bæði auðveldara og nauðsynlegra að skyggnast inn í leyndardóma stórfyrirtækjanna. Það gerði þessari rannsókn einnig léttara fyrir, að í Bandaríkjunum er ströng löggjöf gegn auðhringum. Að vísu hefur alltaf verið farið í kringum þessa löggjöf, og tímunum saman hefur hún lítt verið framkvæmd, en dómsmálaráðuneytið hafði þó einmitt á stjórnarárum Roosevelts safnað miklum gögnum um starfsemi hringanna og höfðað mál gegn sumum þeirra. Þessi gögn komu nú í góðar þarfir, og í sambandi við rannsóknir nefndanna var enn hert á málarekstri gegn hringunum, einkum að stríðinu loknu.

Eftir ósigur Þýzkalands tókst hernámsyfirvöldunum einnig að leiða margt í Ijós um starfsemi þýzku hringanna og samband þeirra við hringa annarra landa. Nefndir þær, er hér um getur, voru fjórar, og formenn þeirra voru öldungadeildarmennirnir Homer T. Bone, Harry S. Truman (núverandi forseti Bandaríkjanna, en hann vakti einmitt fyrst á sér almenna athygli í sambandi við þessi nefndarstörf), Joseph C. O\Mahoney og Harley M. Kilgore. Álit þessara nefnda og skýrslur dómsmálaráðuneytisins eru að sjálfsögðu geysilega fyrirferðarmikil plögg og erfið aðgöngu öllum almenningi