Launþegasamtökin hafa verið að setja fram kröfur sínar og vekur það athygli að leiðtogar hreyfingarinnar hafa forðast umræðuna um gjaldmiðilinn, krónuna, en þeir eru samt – og það réttilega – að fárast mikið yfir þeim okurvöxtum, sem hún veldur skuldurum landsins og þá ekki sízt húsnæðiskaupendum og leigjendum – oft ungu fólki – en það er einmitt þessi þjóðfélagshópur, sem forystumenn verkalýðshreyfingarinnar ættu einkum og sér í lagi að leggja sig fram um að vernda.
Sér þetta ágæta fólk ekki beint samband krónu og okurvaxta? Skilur þetta fólk ekki að orsakavaldur hárra vaxta er fyrst og fremst veik, sveiflukennd og óútreiknanleg króna – svikatólið – og, að ekki verður komizt fyrir rætur vaxtavandans, nema með því að skipta um gjaldmiðil; fara yfir í evruna, sem reyndar er stöðugasti og sterkasti gjaldmiðill heims.
Forysta launþega virðist halda að Seðlabanki og ríkisstjórn beri ein ábyrgð á þeim yfirkeyrðu vöxtum sem í gangi eru. Að nokkru er þetta rétt. Stefna Seðlabanka Íslands í vaxtamálum er með öllu úrelt og samræmist engan veginn þeirri lágvaxtastefnu, sem aðrir vestrænir seðlabankar hafa fylgt síðustu 11 árin.
Enginn nema íslenzkur seðlabankastjóri hefur lagt „raunvexti“ til grundvallar sinni vaxtastefnu, auk þess, sem þessir raunvextir hafa verið reiknaðir út á mjög vafasaman hátt; með því að taka húsnæðiskostnað inn í vísitöluútreikning og reikna síða raunvexti ofan á þá vísitölu.
25 aðrar evrópskar þjóðir gera þetta ekki. Þær halda húsnæðiskostnaði utan framfærsluvísitölu, enda stjórnast hann af öðrum þáttum en almennt verðlag og framfærsla.
Ef húsnæðiskostnaður hefði ekki verið inn í íslenzkri framfærsluvísitölu, hefði verðbólga hér síðustu fjögur árin verið lítil eða engin, oft í mínus. Svo, þó að seðlabankastjóri hefði viljað halda sínu úrelta raunvaxtastriki, þá hefðu stýrivextir ekki þurft að vera nema 0,5-1%.
Að þessu leyti má réttilega sakast við Seðlabanka um þá miklu vaxtabyrði, sem skuldarar landsins hafa mátt bera, margfalt það, sem gerist í nágrannalöndunum, en, þó að forsætisráðherra sé yfir Seðlabanka og geti haft þar áhrif á ákveðna þætti, getur hann ekki hlutast mikið til um vaxtastefnuna en í þeim efnum hefur Seðlabanki að mest sjálfstæði og eigin ákvörðunarrétt.
Ríkisstjórnin getur þó haft óbein áhrif á vaxtastefnuna með vali manna í peningastefnunefnd.
Hinn stórfelldi vaxtavandi er því fyrst og fremst afleiðing af handónýtum gjaldmiðli, krónunni, sem hoppar upp og niður, oft án nokkurra réttra ástæðna og enginn veit hvert fer eða hvar hún endar.
Sjá forustumenn launþega og verkalýðshreyfingarinnar þetta virkilega ekki!? Og ef þeir sjá það, af hverju í ósköpunum setja þeirra þá nýjan og traustan lágvaxtagjaldmiðil, evruna, ekki efst á sinn baráttulista?
Ég hef átt tal við formann VR um þetta mál, og hann virtist með á nótunum, hefur samt ekkert í þessu aðhafst þó að virkur og baráttuglaður sé. Nýr formaður ASÍ virðist leiða umræðuna um þetta allra stærsta hagsmunamál umbjóðenda sinna hjá sér. Treystir þetta fólk sér ekki í stóra slaginn eða sér það ekki skóginn fyrir trjánum?
Það þarf ekki mikla reiknimeistara til að sjá hverjar klyfjar hávextir krónunnar leggja á herðar skuldara landsins. Nú síðustu mánuði hefur krónan fallið um 10%. Reynslan sýnir, að um helmingur slíks gengisfalls fer fljótlega út í verðlagið; 5%. Það blessaða fólk sem álpaðist til að taka verðtryggt lán og skuldar kannski 40 milljónir er nú í einu vetfangi orðið 2 milljónum króna fátækara.
Venjulegt fólk sem kaupir sér íbúð á 50 milljónir, tekur lán upp á 40 milljónir og þarf að borga af því 6,5% vexti, er með vaxtabyrði upp á 2,6 milljónir á ári; 217 þúsund á mánuði.
Í evrulandi mætti fá svona lán með 1,5% vöxtum, sem þýðir vaxtabyrði upp á 600 þúsund á ári af 40 milljón króna láni; 50 þúsund á mánuði. Umframgreiðsla Íslendingsins kr. 167 þúsund á mánuði.
Hvar annars staðar finnur forusta launþega annan eins ávinning fyrir sína umbjóðendur, svo að ekki sé nú talað um þann stöðugleika og það öryggi sem evru myndi fylgja og þá vitneskju um það hvar menn standa og munu standa í sínum eigna- og skuldamálum til frambúðar.
Á sama hátt og hávextir kýla upp kostnað húsnæðiskaupenda, heldur það auðvitað uppi leiguverði, en húsbyggjendur og þeir, sem fjárfesta í húsnæði, leigusalarnir, verða auðvitað líka að borga okurvexti krónunnar.
Það sama gildir um fjármögnun verzlunar- og þjónustufyrirtækja, sem vitaskuld verða að hækka sitt vöru- eða þjónustuverð að sama skapi. Vaxtaokrið gegnumsýrir allt þjóðfélagið, en í lok dags eru það launþegar og neytendur, almenningur í landinu, sem verður að greiða þennan kostnað.
Skuldsetning Íslendinga mun vera um 6.000 milljarðar. Ef meðalvextir, sem almenningur, fyrirtæki, sveitarfélög og ríkissjóður þarf að greiða af þessari skuld er 6%, þá eru vextir einir 360 milljarðar á ári. Á ervusvæðinu, gætu þessir vextir verið 1-2%. Sparnaður 4-5%, sem jafngildir 280 milljörðum á ári.
Fyrir það fé mætti endurbyggja allt vegakerfi landsins, árlega, eða byggja þrjá nýja Landspítala, líka árlega. Hvernig getur forysta launþega og almennings í landinu leitt þetta fár krónunnar hjá sér!?
Höfundur er alþjóðlegur kaupsýslumaður og stjórnmálarýnir.
