Í aðsendri grein í Morgunblaðinu í dag ræðir Óli Björn Kárason, þingmaður Sjálfstæðisflokksins, um þær breytingar á aldurssamsetningu Íslendinga sem þjóðin stendur frammi fyrir á næstu áratugum og þær áskoranir sem þeim mun fylgja.
Hann segir það jákvætt að Íslendingar séu stöðugt að verða eldri. „Lífslíkur karla hafa aukist um níu ár síðustu 40 ár eða svo. Meðalævilengd karla var 71,6 ár árin 1971-75. Árið 2017 var meðalaldurinn 80,6 ár. Meðalævilengd kvenna hefur einnig lengst – úr 73,5 árum í 83,9.“
„Vondu fréttirnar eru þær að frjósemi heldur áfram að minnka. Árið 2018 var frjósemi íslenskra kvenna 1,7 börn á ævi hverrar konu og hefur hún aldrei verið minni frá því að mælingar hófust árið 1853, samkvæmt upplýsingum Hagstofunnar. Árið 1971 eignaðist hver kona að meðaltali 2,9 börn, árið 1960 um 4,3 börn. Líkt og bent er á í frétt Hagstofunnar í apríl síðastliðnum er miðað við að frjósemi þurfi að vera um 2,1 barn til að viðhalda mannfjöldanum til lengri tíma litið,“ bætir Óli Björn við.
Breytt samsetning
Á næstu áratugum standa Íslendingar því frammi fyrir breyttri lýðfræðilegri samsetningu. „Hlutfall fólks, 67 ára og eldra, hækkar úr 12% í 19% árið 2040. Þá verða eldri borgarar orðnir 76 þúsund. Tuttugu árum síðar verður hlutfallið 22% og fjöldi eldri borgara 97 þúsund. Eldri borgarar verða um 114 þúsund árið 2066.
„Þess er ekki langt að bíða að eldri borgarar utan vinnumarkaðar verði fleiri en þeir sem eru undir tvítugu. Að óbreyttu verða æ fleiri utan vinnumarkaðar. Við sem þjóð höfum ekki efni á því – jafnvel þótt lífeyriskerfið standi sterkar hér en í flestum öðrum löndum,“ segir Óli Björn.
Þörf á samvinnu milli kynslóða
Hann segir að vegna þessa verði ekki hjá því komist að stokka upp spilin. „Hækka þarf eftirlaunaaldurinn, fyrst í 70 ár í skrefum á næstu 10-12 árum og síðan í takt við hækkun lífaldurs á komandi áratugum. Ríki og sveitarfélög verða að afnema hámarksaldur opinberra starfsmanna.“
„Hægt er að orða þetta með einföldum hætti: Lengja verður starfsævi allra Íslendinga í takt við hærri lífaldur. Og til að standa undir bættum lífskjörum verður einnig að auka framleiðni vinnuafls og fjármagns. Framleiðni vinnuafls og fjármagns verður ekki aukin með hærri sköttum, ólíkt því sem margir stjórnmálamenn halda.“
„Hækkun eftirlaunaaldurs leysir auðvitað ekki allt. Við þurfum hugarfarsbreytingu. Ungt fólk verður að virða rétt þeirra eldri til að taka virkan þátt í vinnumarkaðinum og skynja þau verðmæti sem fólgin eru í reynslu og þekkingu. Að sama skapi verða þeir eldri að gefa yngra fólki svigrúm, vera opnir fyrir nýjum hugmyndum og aðferðum. Hugarfarsbreytingin felst í aukinni samvinnu milli kynslóða,“ bætir Óli Björn við.
Hann segir margt eldra fólk sem sé enn í fullu fjöri hafa löngun og styrk til að halda áfram á vinnumarkaði. „Það er efnahagsleg firra að koma í veg fyrir að það haldi áfram að vinna, hvort heldur er í fullu starfi eða hluta.“ Óli Björn telur því æskilegast að fólk fái að ráða því hvenær það hætti að vinna. „Í því er samvinna kynslóðanna fólgin,“ segir hann að lokum.