NATO vill að hvert aðildarríki hernaðarbandalagsins greiði 2 prósent af vergri landsframleiðslu sinni í varnarmál. Á leiðtogafundi NATO Í Wales árið 2014 skuldbundu leiðtogar allra aðildarríkja sig til þess að láta 2 prósent af vergri landsframleiðslu renna til varnarmála innan áratugs og var skuldbindingin undirrituð á fundinum.
2 prósent af vergri landsframleiðslu á Íslandi eru rétt rúmlega 56 milljarðar króna. Samkvæmt fjárlögum fyrir árið 2019 eru tæplega 2,2 milljarðar eyrnamerktir varnarmálum og því ljóst að Ísland er, að minnsta kosti enn sem komið er, víðs fjarri þeim sem markmiðum sem það hefur skuldbundið sig til að ná fram gagnvart NATO. Árið 2024 ætlast NATO til þess að Ísland verði byrjað að uppfylla þessa skuldbindingu sína á ársgrundvelli.
Aðildarríkjum á við Ísland, sem eyðir að svo stöddu minna en 2 prósent af vergri landsframleiðslu í varnarmál, er samkvæmt skuldbindingunni gert að koma í veg fyrir niðurskurð til málaflokksins.
Þannig skulu löndin sem veita ekki nú þegar 2 prósentum af vergri landsframleiðslu til varnarmála stefna að því að auka fjárveitingar til málaflokksins eftir því sem verg landsframleiðsla eykst. Skulu þau stefna að því að ná þessu markmiði innan áratugs til að uppfylla kröfur bandalagsins um hæfni.
Verða framlög hækkuð?
Sem kunnugt er funduðu Katrín Jakobsdóttir forsætisráðherra og Mike Pence varaforseti í húsi Landhelgisgæslunnar á Keflavíkurflugvelli síðastliðinn miðvikudag. Ljóst er að meðal umræðuefna voru varnarmál, enda Bandaríkin og önnur aðildarríki NATO uggandi yfir auknum hernaðarumsvifum Rússlands á norðurslóðum.
Bandaríkin og NATO hyggjast í þessu skyni verja tæpum 14 milljörðum króna til uppbyggingar og viðhalds á varnarmannvirkjum hér á landi á næstu árum, ofan á þær fjárhæðir sem íslenska ríkið mun leggja til. Kostnaðarþátttaka Íslands er um 400 milljónir króna.
Í sumar vakti athygli að ríkisstjórn Katrínar hafi ákveðið að millifæra 300 milljónir króna, sem áttu upphaflega að fara í alþjóðlega þróunarsamvinnu, til varnarmála. Skýringin sem var gefin fyrir þessari breytingu var sú að nauðsynlegt væri að bregðast við uppsafnaðri viðhaldsþörf varnarmannvirkja NATO hér á landi.
Sætti ríkisstjórnin mikilli gagnrýni vegna þeirrar ákvörðunar að veita hærra fjármagni til varnarmála á kostnað þróunarmála. Heildarupphæðin sem fer til varnarmála er þó eins og áður segir enn ekki nálægt því sem skuldbinding Íslands gagnvart NATO kveður á um. Fyrr á árinu greindi CNN frá því að aðeins sjö af 28 aðildarríkjum NATO uppfylli nú skuldbindingar sínar um að veita 2 prósent vergrar landsframleiðslu til varnarmála.
Flokkur Katrínar, Vinstri græn, hefur auk þessa löngum verið andsnúinn veru Íslands í NATO. Í minnisblaði bandaríska utanríkisráðuneytisins um samþætta stefnu í sambandi Bandaríkjanna og Íslands er minnst á að ríkisstjórn Íslands sé almennt hlynnt sterku sambandi við Bandaríkin en að Vinstri græn séu þó ekki jafn stuðningsrík þegar kemur að afstöðu Bandaríkjanna og NATO til varnarmála.
„Við verðum að stíga varlega til jarðar til að viðhalda skuldbindingum á þessu svæði með því að vera sérstaklega meðvituð um viðkvæmni málsins innan ríkisstjórnar Íslands,“ segir í minnisblaðinu. Af þessu má ráða að Bandaríkin hyggist fara varlega í að nálgast umræðu um varnarmál Íslands og því fróðlegt hvort Pence hafi fylgt þeirri nálgun á fundi sínum við Katrínu.
Katrín virðist í raun föst milli steins og sleggju í þessu máli vegna sögulegrar andstöðu Vinstri grænna við veru Íslands í NATO og þrýstings frá Bandaríkjunum og NATO um að hækka framlög til varnarmála.