„Það sem er morgunljóst, þegar við fórum í gegnum lærdóminn af hruninu, þá var einn af lykilþáttunum og er óumdeilt, að ríkisfjármál á Íslandi hafa alltaf verið þensluaukandi. Það er verið að auka verulega í ríkisútgjöldin á tímum efnahagsuppgangs og svo þverrir féð þegar dregur saman og þá þarf líka að fara að beita aðhaldi í ríkisfjármálum. Við fórum í mikla vinnu, þingið, og endurskoðuðum og löguðum okkar fjármál. Samþykkt voru ný lög um opinber fjármál þar sem átti að setja ríkisfjármálum miklu fastari skorður. En þegar við gerum upp núna þetta hagvaxtarskeið, þá hafa nákvæmlega sömu mistökin verið gerð.“
Þetta segir Þorsteinn Víglundsson, þingmaður Viðreisnar, en hann hefur að undanförnu farið mikinn í gagnrýni sinni í garð fjármálaáætlunar ríkisstjórnarinnar. Þorsteinn er ásamt Óla Birni Kárasyni, þingmanni Sjálfstæðisflokksins, gestur Sigmundar Ernis í frétta- og umræðuþættinum 21 á Hringbraut í kvöld, þar sem þeir ræða um ríkisfjármál.
Þorsteinn segir stjórnvöld hafa verið á fullkomnu útgjaldafylleríi. „Og heldur meira útgjaldafylleríi núna heldur en á fyrri hagvaxtarskeiðum. Ef við tölum bara um árlega aukningu ríkisútgjalda á föstu verðlagi, það þykir mér mjög gagnrýnivert og mér þykir í rauninni enn gagnrýniverðara þegar ríkisstjórn stendur í þeim sporum sem hún stendur í núna, við getum sagt keisari án klæða, og er að reyna að lýsa þessu sem einhvers konar stórkostlegu efnahagslegu afreki.“
Hann nefnir hversu keimlík fyrri hagvaxtarskeið, til að mynda frá 1995-2000 og 2004-2008, hafa verið þegar kemur að ríkisfjármálum. Núverandi hagvaxtarskeið hafi verið langt og varað frá 2011 til dagsins í dag.
„Í lok hagvaxtarskeiðsins hefur staðan alltaf verið mjög svipuð. Útgjöld hafa aukist alveg gríðarlega mikið en vissulega hefur fjárhagsleg staða ríkissjóðs verið nokkuð sterk. Við virðumst ekki læra neitt og núna erum við að koma í nákvæmlega sömu stöðu. Ég fullyrði að við erum enn að vinna með of bjartsýnar forsendur varðandi efnahagsspár næstu tveggja ára, og það er reyndar undirstrikað af öðrum aðilum heldur en Hagstofu, bæði Arion banki og Íslandsbanki hafa komið með heldur svartsýnni spár, í rauninni Seðlabankinn að vissu leyti líka.“
„Það er full ástæða til að sýna mikla varkárni í ríkisfjármálunum en stjórnin virðist ætla að gera tilraun til þess að stinga höfðinu í sandinn allavega eitt ár til viðbótar og halda áfram með töluverða útgjaldaaukningu í grunnrekstri ríkisins, en tala um það eins og það sé eitthvert stórkostlegt átak í innviðauppbyggingu. Við erum að horfa á það í fjármálaáætlun sem liggur fyrir núna á þinginu, það er verið að auka ríkisútgjöld á næstu árum um 200 milljarða, þar af 15 milljarða aukning í innviðauppbyggingu og 185 milljarða aukning í grunnrekstri ríkissjóðs. Þetta segi ég að eru ekki sjálfbær ríkisfjármál og við munum lenda í miklum tiltektarvanda eftir þessa ríkisstjórn ef ekki verður gripið inn í hér,“ bætir Þorsteinn við.
Telur gagnrýnina réttmæta
„Ég hef að sumu leyti pínulítið gaman að hlusta á gagnrýni hans sem ég held að eigi, að hluta til að minnsta kosti, við rök að styðjast,“ segir Óli Björn.
Aðspurður um hvort hann geti verið sammála því að ríkisstjórnin hafi gerst sek um útgjaldafyllerí segir hann: „Það er þess vegna sem ég hef svolítið gaman af því að hlusta á hann vegna þess að ég stóð og gagnrýndi einmitt ríkisstjórn Viðreisnar, Sjálfstæðisflokksins og Bjartrar framtíðar fyrir að ætla að auka útgjöld of mikið á tíma fjármálaáætlunar sem þá var lögð fram. Þá sat Þorsteinn Víglundsson við ríkisstjórnarborðið og var ráðherra. Það var ekki hlustað mikið á það.“
„Það að gagnrýna ríkisfjármálin út frá því að við höfum aukið útgjöldin of mikið á undanförnum árum er réttmæt gagnrýni í mínum huga. Ég held að við höfum gengið of langt og ég hef ítrekað varað við því að það hafi verið gert. Ég hefði haldið að það hefði verið betra að uppsveiflan hefði verið nýtt með öðrum hætti. Svo verðum við líka að átta okkur á í hverju liggur þessi útgjaldaaukning, hún liggur auðvitað töluvert í heilbrigðiskerfinu, hún liggur að stórum hluta í almannatryggingakerfinu og svo framvegis, þannig að það má réttlæta slíka útgjaldaaukningu alveg örugglega,“ bætir Óli Björn við.
„En það er líka alveg ljóst að við þingmenn, að minnsta kosti við sem höfum verið í stjórnarmeirihluta á þessum árum, og Þorsteinn að hluta til, við höfum ekki gætt nægilega vel að því þegar tekin er ákvörðun um það að auka útgjöld, til dæmis til Landspítala Íslands um fimm milljarða eitt árið, að spyrja: „Heyrðu, bíddu hvað erum við að fá?“ „Er það alveg öruggt að sú þjónusta sem Landspítalinn ætlar að veita verði fimm þúsund milljónum betri heldur en áður?“ „Erum við að leysa vanda fólks?“ „Erum við að stytta biðlista?“ Þetta á ekki bara við um Landspítalann þó ég nefni hann sem dæmi, það má ekki misskilja mig,“ segir hann einnig.
Óli Björn telur tímann til að bregðast við vera núna. „Ég held að það sé akkúrat núna og ég lít á það sem tækifæri ef menn hafa pólitískan kjark til að fara einmitt að skoða rekstur ríkisins í þessari niðursveiflu og gera auknar kröfur til forráðamanna ríkisstofnana og ríkisfyrirtækja um hagkvæman rekstur og betri þjónustu. En við eigum líka að fara að skoða eignasafn ríkisins og ég held að það séu tækifæri í því akkúrat núna að fara að losa um eignir ríkisins og umbreyta þeim í aðra samfélagslega innviði; í vegi, í heilbrigðisstofnanir, í skóla og svo framvegis. Þessi umræða, hún kemst oft á dagskrá milli mín og Þorsteins, en því miður kannski ekki hjá meirihluta þingsins.“
Nánar er rætt við Þorstein og Óla Björn í 21 í kvöld. Þátturinn hefst klukkan 21:00.